پزشکیان در دوراهی بنزین؛ گرانی یا ادامه یارانه برای پرمصرف‌ها؟
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری، با انتقاد از پرداخت یارانه یکسان به همه مصرف‌کنندگان بنزین تأکید کرد: «کسی که چهار برابر مصرف دارد نباید یارانه برابر بگیرد.» دولت، با هزینه سالانه ۴ میلیارد دلار برای یارانه بنزین، در حساس‌ترین دوراهی سال‌های اخیر قرار گرفته است.
به گزارش خودران، مسعود پزشکیان در تازه‌ترین اظهارات خود، سیاست فعلی تخصیص یارانه بنزین را «ناعادلانه» دانست و اعلام کرد که مصرف‌کنندگان پرمصرف نباید یارانه‌ای برابر با اقشار کم‌درآمد دریافت کنند. طبق گفته او، هزینه پرداخت یارانه بنزین سالانه حدود ۴ میلیارد دلار است؛ منابعی که می‌توان با مدیریت صحیح آن‌ها، معیشت نیازمندان را بهبود داد.
نه راه پیش، نه راه پس
مصرف روزانه بنزین در ایران در سال ۱۴۰۴ بیش از ۱۲۰ میلیون لیتر است و قیمت پایین سوخت منجر به افزایش مصرف غیرضروری و قاچاق شده است. آمار وزارت نفت نشان می‌دهد ایران یکی از بزرگترین پرداخت‌کنندگان یارانه انرژی در جهان است.
کارشناسان تأکید دارند که یارانه فعلی به جای حمایت از محرومان، عمدتاً به جیب پرمصرف‌ها و قاچاقچیان سوخت می‌رود.
چالش‌های واقعی‌سازی قیمت سوخت
- مقاومت اجتماعی: تجربه آبان ۱۳۹۸ نشان داد افزایش ناگهانی قیمت بنزین می‌تواند تنش‌های اجتماعی ایجاد کند.
- تأثیر تورمی: برآورد مرکز پژوهش‌های مجلس حاکی از آن است که افزایش ۵۰ درصدی قیمت بنزین می‌تواند تورم را تا ۵ درصد در کوتاه‌مدت بالا ببرد.
- نبود حمایت هدفمند: زیرساخت‌های جبرانی کافی برای کاهش فشار بر اقشار ضعیف وجود ندارد.
ادامه مسیر فعلی؛ غیرممکن
کسری بودجه مزمن، کاهش درآمدهای نفتی و افزایش هزینه‌ها، توان مالی دولت برای ادامه پرداخت یارانه سوخت را محدود کرده است. طبق گزارش سازمان برنامه و بودجه، یارانه پنهان انرژی در ایران در سال ۱۴۰۳ بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار بوده که بخش قابل‌توجهی از آن به بنزین اختصاص دارد.
سناریوهای پیش رو
کارشناسان سه مسیر اصلی را برای خروج از بن‌بست یارانه بنزین پیش‌بینی می‌کنند. نخست، واقعی‌سازی تدریجی قیمت سوخت که با پرداخت مستقیم یارانه نقدی یا کالایی به اقشار هدف همراه باشد تا فشار مضاعفی بر خانوارهای کم‌درآمد وارد نشود. دوم، اصلاح نظام سهمیه‌بندی به نحوی که میزان یارانه و سهمیه هر فرد بر اساس معیارهایی مانند نوع خودرو، مصرف ماهانه و حتی محل سکونت تعیین شود؛ رویکردی که می‌تواند اختلاف میان پرمصرف‌ها و کم‌مصرف‌ها را کاهش دهد. سومین گزینه، سرمایه‌گذاری در ترویج و جایگزینی خودروهای کم‌مصرف، هیبریدی و برقی است که در میان‌مدت و بلندمدت می‌تواند بار مالی یارانه سوخت را کاهش داده و وابستگی کشور به بنزین یارانه‌ای را کمتر کند.
