واکنش هوشمند خودروهای خودران هنگام از هوش رفتن راننده
وقتی هوش انسان خاموش می‌شود، آیا ماشین می‌تواند هوشیار بماند؟ لحظه‌ای که راننده از هوش می‌رود، میدان تصمیم‌گیری از انسان به الگوریتم منتقل می‌شود. در آن ثانیه حیاتی، خودرو باید جای قضاوت انسانی را بگیرد و تصمیم بگیرد که آیا توقف کند یا مبارزه برای بقا را ادامه دهد. این سناریو، قلب فناوری «امنیت فعال خودران» است.
به گزارش خودران، در خودروهای نیمه‌خودران نسل چهار و پنج، واکنش در زمان از هوش رفتن راننده بخشی از سامانه‌های نظارت مداوم بر هوشیاری (Driver Monitoring System) است؛ شبکه‌ای از حسگرهای مادون قرمز، دوربین‌های چهره و الگوهای تنفس که به‌صورت لحظه‌ای وضعیت مغزی و حرکتی راننده را تحلیل می‌کنند. اگر خودرو تشخیص دهد که واکنش انسانی مختل شده یا ضربان و توجه کاهش یافته، وارد «حالت اضطرار اخلاقی» می‌شود.
در این حالت، الگوریتم ابتدا با هشدار صوتی و لرزشی تلاش می‌کند هوشیاری راننده را بازگرداند. اگر پاسخی ندهد، سیستم به‌طور خودکار فرمان را در اختیار می‌گیرد، سرعت را کاهش می‌دهد و با حفظ مسیر بین خطوط، خودرو را به سمت توقف ایمن هدایت می‌کند. سامانه‌های پیشرفته‌تر مانند مدل‌های موجود در مرسدس EQS و بی‌ام‌و i7 حتی با ارتباط مستقیم به شبکه شهری، مسیر مناسب برای توقف را پیش‌بینی و چراغ‌های خطر را فعال می‌کنند تا سایر خودروها بدانند «ماشین بدون هوش انسانی در حال توقف کنترل‌شده است».
اما مسئله اخلاقی در این میان سنگین‌تر از فرمان و ترمز است: اگر هنگام از هوش رفتن راننده شرایط بحرانی پیش آید—مثلاً مواجهه با مانع یا عابر—آیا خودرو باید بر اساس حفاظت از جان راننده عمل کند یا حفظ جان دیگران؟ این دقیقاً لحظه‌ای است که هوش ایمنی با هوش اخلاقی تلاقی می‌کند؛ ماشین باید بدون دستور انسان تصمیم بگیرد، و تصمیمش می‌تواند بر مرگ یا زندگی اثر بگذارد.
در نیم‌خودران‌های تجاری امروز، پروتکل‌های مبتنی بر الگوریتم‌های محافظتی وجود دارد. شرکت‌های تسلا، فولکس‌واگن و تویوتا در آزمایش‌های واقعی نشان داده‌اند خودرو می‌تواند در کمتر از دو ثانیه پس از شناسایی بی‌هوشی، فرایند توقف خودکار را شروع کند. در مقابل، چین در طرح‌های شهری خودران ۱۴۰۵ به‌دنبال ایجاد استانداردی است که خودرو نه‌فقط توقف کند بلکه با شبکه اورژانس تماس بگیرد و مکان دقیق راننده را گزارش دهد—ادغام اخلاقی میان داده، سلامت و حمل‌ونقل.
در ایران نیز با ورود سیستم‌های پایش هوشیاری در محصولات جدید، بحث «رفتار خودرو در نبود راننده هوشیار» به مرحله قانون‌گذاری نزدیک شده است. پرسش کلیدی اما پابرجاست: اگر تصمیم لحظه‌ای خودرو منجر به حادثه شود، آیا خطای اخلاقی متوجه نرم‌افزار است یا ضعف نظارت انسانی؟ پاسخ هنوز در آستانه تدوین است.
خودران‌ها در این لحظه حیاتی، نه احساس دارند نه ترس؛ فقط یک مأموریت را اجرا می‌کنند: نجات جان در کمترین زمان. اما همین مأموریت گاه انسان را از معادله حذف می‌کند. آینده حمل‌ونقل، به‌جای راننده‌ای هوشیار، شاید به راننده‌ای اعتمادکننده نیاز داشته باشد—کسی که می‌داند وقتی از هوش رفت، ماشین بیدار خواهد ماند.
