آیا مردم توان خرید خودروهای خودران را خواهند داشت؟
اگر روزی تمام خودروهای جهان خودران شوند، دیگر رانندگی نه مهارت که انتخابی دیجیتال خواهد بود. اما پرسش بزرگی پشت سر این تحول می‌ایستد: آیا قدرت خرید مردم اجازه می‌دهد چنین جهانی واقعاً شکل بگیرد؟ فناوری خودران در آستانه فراگیر شدن است، اما اقتصاد هنوز برای آن آماده نیست.
خودروهای خودران تا همین چند سال پیش نماد آینده‌ای دور بودند، اما اکنون از مرحله آزمایش به تولید انبوه وارد شده‌اند. شرکت‌هایی چون Tesla، BYD، Waymo و Hyundai مسیر را به سمت «رانندگی خودکار سطح پنج» پیش می‌برند؛ سطحی که در آن انسان دیگر در تصمیم‌گیری نقشی ندارد. شبکه‌های هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و ارتباطات ماهواره‌ای در حال تبدیل خودرو به موجودی دیجیتال‌اند که بدون توجه به تمرکز یا خستگی، تا مقصد پیش می‌رود.
اما سؤال واقعی این است: اگر روزی تمام خودروهای جهان چنین شوند، آیا مردم توان مالی خرید آن‌ها را خواهند داشت؟
برآوردهای مؤسسه Deloitte نشان می‌دهد میانگین هزینه تولید کامل یک خودرو خودران در سال دوهزار و بیست و پنج حدود افزایش چهل تا شصت‌درصدی نسبت به خودروهای هوشمند سطح سه خواهد داشت؛ عمدتاً به‌دلیل قیمت حسگرها، واحد پردازش و پکیج نرم‌افزاری رانندگی خودکار. در بازارهای درحال توسعه، این افزایش می‌تواند خودرو را از کالای مصرفی به کالای سرمایه‌ای تبدیل کند—چیزی شبیه به مسکن یا فناوری‌های ارتباطی گران‌قیمت.
در کشورهای صنعتی، مدل «اشتراک خودران» (Robotaxi) در حال جبران شکاف قدرت خرید است. مردم خودرو را نمی‌خرند؛ فقط از آن استفاده می‌کنند. اما در اقتصادهایی با درآمد متوسط، مانند ایران، هند یا ترکیه، تجربه مالکیت هنوز عنصر فرهنگی اصلی است. تصور جهانی که در آن همه خودروها خودران باشند، به معنی بازتعریف مدل مالکیت و وام خرید است.
خانواده‌ای که امروز برای خرید خودرو یک‌ساله پس‌انداز دارد، در بازار خودران‌ها شاید باید پنج سال کار کند تا بتواند نسخه پایه را تهیه کند.
از دید اجتماعی، تبدیل همه خودروها به خودران فاصله طبقاتی را به شکل تازه‌ای تعریف می‌کند؛ نه بر اساس مدل خودرو، بلکه بر اساس «سطح هوش». خودروهای کم‌هوش‌تر ارزان‌تر خواهند بود، اما شاید قابل استفاده در تمام مسیرهای هوشمند نباشند. این تفکیک دیجیتال، نابرابری حمل‌ونقل را به شکل الگوریتمی بازتولید می‌کند.
دولت‌ها نیز در پیش‌بینی این آینده به گزینه‌های جبرانی فکر می‌کنند: یارانه سخت‌افزاری، تسهیلات نرم‌افزاری، یا سرویس‌های اشتراکی خودران متصل به حمل‌ونقل عمومی. حتی برخی مدل‌های اقتصادی جدید مطرح شده‌اند که هوش رانندگی را جدا از خود خودرو بفروشند—یعنی خودرو را بخری، ولی نرم‌افزار رانندگی خودکار را مانند بیمه تمدید کنی.
در این چشم‌انداز، توان مالی مردم نه فقط به درآمد که به توان اشتراک فناوری وابسته می‌شود. جهانی که همه خودروهایش خودران‌اند، الزاماً جهانی راحت‌تر نیست؛ بلکه جهانی است که در آن دسترسی به هوش، معیار جدید رفاه خواهد بود.
