روغن موتور؛ قلب تپندهی سلامت خودرو
روغن موتور یکی از مهمترین عناصر در سیستم روانکاری خودرو است و نقشی حیاتی در کاهش اصطکاک، خنکسازی اجزا و افزایش طول عمر موتور ایفا میکند. انتخاب نادرست آن میتواند به فرسودگی یا حتی قفل شدن کامل پیشرانه منجر شود. در این گزارش، تمام آنچه باید دربارهی معنای اعداد روی بستهبندی روغن، تفاوت میان نوع سنتتیک و معمولی، و بهترین روش انتخاب روغن مناسب خودرو بدانید، تحلیل شده است.
روغن موتور چگونه کار میکند؟
به گزارش خودران، موتورهای احتراق داخلی (ICE) متشکل از قطعات بسیار زیادی هستند که با سرعت بالا در تماس با یکدیگر حرکت میکنند. اگر میان این قطعات هیچ لایهی روانکار وجود نداشته باشد، تماس مستقیم فلز با فلز باعث ایجاد اصطکاک شدید، گرما و در نهایت قفل شدن کامل موتور میشود.
روغن موتور همان نقشی را در اتومبیل بازی میکند که غضروف در مفاصل بدن انسان دارد؛ یعنی کاهش تماس مستقیم قطعات و انتقال حرارت به بیرون. بدون این روانکاری، هیچ موتوری دوام نخواهد آورد و در مدت کوتاهی از کار میافتد.
اعداد روی بستهبندی روغن موتور چه معنایی دارند؟
احتمالاً عبارتهایی مانند ۱۰W-۳۰، ۱۵W-۴۰، یا ۲۰W-۵۰ را دیدهاید. این اعداد در واقع شاخص مشخصهی ویسکوزیته (گرانروی) یا همان «وزن روغن» هستند؛ عددی که نشان میدهد روغن تا چه اندازه روان یا غلیظ است.
عدد نخست (پیش از W) میزان ویسکوزیته روغن در هوای سرد را بیان میکند و عدد دوم، رفتار روغن در دمای ۱۰۰ درجه سانتیگراد را نشان میدهد. برای نمونه در روغن ۱۰W-۳۰، در هوای سرد مانند روغن با وزن ۱۰ رفتار میکند و در دمای کاری موتور مانند وزن ۳۰.
هرچه عدد ویسکوزیته پایینتر باشد، روغن در دمای پایین راحتتر جریان مییابد و برای استارت صبحگاهی در زمستان مناسبتر است. برعکس، عددهای بالاتر در شرایط داغ تابستان یا بار سنگین موتور محافظت بیشتری ارائه میدهند.
رمز تفاوت در شیمی روغنها نهفته است
روغنهای چنددرجهای مدرن از ترکیب مواد پایه و افزودنیهای شیمیایی مخصوص ساخته میشوند. این افزودنیها باعث میشوند که روغن در سرما رقیق و در گرما غلیظ بماند. بنابراین راننده میتواند در تمام فصول با یک روغن واحد، عملکرد ثابت و مطلوبی از موتور دریافت کند. این فناوری بهویژه در کشورهایی با اختلاف دمای زیاد میان فصول اهمیت زیادی دارد.
روغن سنتتیک در برابر روغن معمولی؛ کدام بهتر است؟
روغن موتور از نظر ترکیب شیمیایی به دو گروه اصلی تقسیم میشود:
- روغن معمولی (Conventional): ساختهشده از فرآوردههای طبیعی نفت خام. این نوع، ارزانتر است اما در برابر دما و فشار بالا دوام کمتری دارد.
- روغن سنتتیک (Synthetic): ترکیبی از مواد مصنوعی تولیدشده در آزمایشگاه و افزودنیهای خاص که ویسکوزیتهی پایدارتری دارند. نوعی از آن با نام سنتتیک ترکیبی (Synthetic Blend) نیز وجود دارد که بینابین این دو محسوب میشود.
اغلب خودروهای جدید امروزی با روغنهای تمامسنتتیک کار میکنند، زیرا:
- مقاومت حرارتی بالاتر دارند،
- دیرتر اکسید میشوند،
- و باعث کاهش مصرف سوخت و سایش قطعات داخلی میشوند.
رایجترین نوع در خودروهای جدید ۰W-۲۰ است که برای موتورهای کماصطکاک با استانداردهای زیستمحیطی جدید توصیه میشود.
کدام روغن برای خودروی شما مناسب است؟
پاسخ قطعی این پرسش را فقط سازندهی خودرو میداند. در دفترچهی راهنمای هر وسیلهی نقلیه، نوع و گرانروی پیشنهادی برای روغن بهصورت دقیق درج شده است. این اطلاعات اغلب بر روی برچسب نزدیک درپوش روغن یا میلهی اندازهگیری سطح روغن نیز نوشته شدهاند.
استفاده از روغنهای خارج از توصیهی کارخانه میتواند منجر به افزایش مصرف سوخت، روشن شدن چراغ چک، کاسته شدن از عمر قطعات متحرک و در خودروهای جدید حتی باطل شدن ضمانتنامه شود.
چه زمانی میتوان از توصیهی سازنده فاصله گرفت؟
در برخی شرایط خاص، استفاده از روغنی با گرانروی متفاوت قابل توجیه است:
- رانندگی در هوای بسیار سرد زمستانی (بهکارگیری روغن با ویسکوزیته پایینتر)،
- رانندگی در مناطق بسیار گرم یا هنگام یدککشی بار سنگین (استفاده از روغن غلیظتر)،
- شرکت در پیست مسابقه (استفاده از روغنهای ریسینگ با افزودنیهای ضدسایش خاص).
البته این تصمیمها نیاز به دقت فنی، تجربه و آگاهی کامل از عواقب آن دارند. گاهی تغییر اشتباه گرید روغن میتواند باعث افت فشار، نشت یا سوختن زودهنگام روغن شود.
نکات کلیدی در نگهداری و تعویض روغن موتور
- سطح روغن را ماهی یکبار بررسی کنید؛ حجم کم یا سیاه شدن زودهنگام نشانهی خرابی فیلتر یا نشتی است.
- دورهی تعویض روغن بسته به نوع آن متفاوت است؛ روغنهای سنتتیک معمولاً بین ۸ تا ۱۲ هزار کیلومتر کارکرد دارند.
- فیلتر روغن باید در هر نوبت تعویض شود تا آلودگیها مجدداً وارد مدار نشود.
- تغییر رنگ یا بوی سوختهی روغن نشانهی افزایش دمای موتور و ضعف روانکاری است.
جمعبندی
روغن موتور، حیاتیترین عنصر پنهان در عملکرد خودرو است؛ مادهای که با ایجاد لایهی محافظ میان فلزات از فرسایش و داغی جلوگیری میکند. درک مفهوم اعدادی مانند ۱۰W-۳۰ و ۰W-۲۰، آشنایی با تفاوت ترکیبهای سنتتیک و معدنی، و رعایت دستورالعمل سازنده، سه اصل بنیادین در حفظ سلامت موتور محسوب میشوند.
در نهایت، انتخاب هوشمندانهی روغن مناسب، مرز میان موتوری سالم و موتوری فرسوده است؛ تصمیمی کوچک اما اثرگذار در طول عمر و بازدهی خودرو.