نبرد موافقان و مخالفان بیمه اجباری رانندگان مشاغل اینترنتی
طرح بیمه رانندگان تاکسی‌های اینترنتی و سایر مشاغل فضای مجازی به مرحله تصویب مجلس رسیده است؛ لایحه‌ای که موافقان آن بر ارتقای امنیت شغلی و حمایت از بازنشستگان تأکید دارند و مخالفان از فشار مالی و افزایش هزینه خدمات هشدار می‌دهند.
به گزارش خودران، طرح بیمه رانندگان تاکسی‌های اینترنتی و سایر مشاغل فعال در فضای مجازی وارد مرحله نهایی بررسی در مجلس شورای اسلامی شده است. طبق ماده ۲۸ قانون برنامه هفتم توسعه، تمامی رانندگان حوزه حمل‌ونقل بار و مسافر که در بستر سکوهای مجازی فعالیت می‌کنند و فاقد بیمه بازنشستگی هستند، مشمول بیمه تأمین اجتماعی خواهند شد. این طرح که مصوبه اولیه آن در خرداد ۱۴۰۳ از سوی هیأت وزیران تصویب شده، با هدف گسترش پوشش بیمه‌ای در میان مشاغل آنلاین و سامان‌دهی وضعیت معیشتی رانندگان تدوین شده است. بر اساس این مصوبه، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی موظف شده آیین‌نامه اجرایی این طرح را تهیه و برای تصویب نهایی به هیأت وزیران ارسال کند.
در نسخه نهایی طرح، با هدف کاهش فشار مالی بر رانندگان، سهم پرداخت حق بیمه آنان از ۲۷ درصد به ۱۳.۵ درصد کاهش یافته است. مابقی هزینه بیمه از محل افزایش چهار درصدی در نرخ هر سفر، بارنامه یا کرایه حمل تأمین می‌شود. به عبارت دیگر، هزینه بیمه به شکل غیرمستقیم از محل فعالیت روزانه رانندگان و با مشارکت کاربران و سکوها جبران خواهد شد. بر اساس توضیحات ارائه شده از سوی وزارت تعاون، سهم ۱۳.۵ درصدی بیمه مستقیماً از درآمد راننده کسر شده و دولت موظف است از محل این افزایش چهار درصدی، سهم کارفرما و دولت را پرداخت کند.
موافقان این طرح آن را گامی مؤثر در راستای ایجاد ثبات شغلی، حمایت از بازنشستگان و جلوگیری از فرسودگی شغلی رانندگان می‌دانند. به گفته‌ی علی دهقان‌کیا، رئیس کانون بازنشستگان تأمین اجتماعی، اجرای این طرح امکان ادامه فعالیت بازنشستگان در تاکسی‌های اینترنتی را بدون نگرانی از قطع حقوق بازنشستگی فراهم می‌کند. او تأکید کرده است که با اصلاح قانون، بازنشستگان می‌توانند با داشتن سابقه بیمه، حقوق خود را بر اساس ۳۵ روز کاری دریافت کنند و در کنار آن بیمه خود را ادامه دهند. همچنین قرار است بازنشستگانی که به‌صورت پاره‌وقت در سکوهای اینترنتی کار می‌کنند از مزایای بیمه‌ای بهره‌مند شوند، اما بیمه بیکاری به آنان تعلق نگیرد؛ زیرا در این نوع اشتغال، قطع رابطه کاری معنا ندارد.
در مقابل، گروهی از نمایندگان بخش خصوصی و فعالان حوزه تجارت الکترونیک نسبت به تبعات اقتصادی اجرای این طرح هشدار داده‌اند. رضا الفت‌نسب، سخنگوی اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی، ضمن اعلام حمایت مشروط از اصل بیمه مشاغل مجازی، تأکید کرده که اعمال بیمه اجباری برای تمامی رانندگان فعال در سکوهای آنلاین به معنای افزایش مستقیم هزینه سفر برای مسافران و کاهش رقابت‌پذیری پلتفرم‌هاست. به گفته او، بخش بزرگی از رانندگان تاکسی‌های اینترنتی به‌صورت پاره‌وقت یا برای کسب درآمد دوم فعالیت می‌کنند و بیمه اجباری برای آنان نه تنها منطقی نیست، بلکه باعث ترک پلتفرم‌ها و افزایش هزینه خدمات می‌شود. اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی پیشنهاد داده است که بیمه برای رانندگان حرفه‌ای و تمام‌وقت الزامی باشد، اما برای سایرین به‌صورت اختیاری لحاظ شود تا فشار اقتصادی و اداری بر شرکت‌ها و کاربران کاهش یابد.
یکی از انتقادات مطرح‌شده از سوی مخالفان، نبود شفافیت در نحوه محاسبه افزایش چهار درصدی کرایه‌هاست. هنوز مشخص نیست که مبنای محاسبه این درصد چه میزان از کرایه یا بارنامه است و چگونه این مبلغ به سازمان تأمین اجتماعی منتقل می‌شود. کارشناسان اقتصادی هشدار داده‌اند که در صورت نبود سامانه شفاف، احتمال بروز اختلاف میان رانندگان و سکوهای ارائه‌دهنده خدمات افزایش می‌یابد و ممکن است اجرای طرح با چالش‌هایی در مرحله اجرا روبه‌رو شود.
از سوی دیگر، برخی از فعالان صنفی معتقدند دولت باید ابتدا زیرساخت لازم برای شناسایی رانندگان تمام‌وقت را فراهم کند و سپس طرح بیمه را به مرحله اجرا برساند. به گفته آنان، داده‌های موجود در پلتفرم‌ها امکان تشخیص میزان فعالیت هر راننده را فراهم می‌کند و بیمه باید متناسب با ساعات کار واقعی و میزان سفر انجام‌شده محاسبه شود. همچنین برخی از نمایندگان مجلس پیشنهاد کرده‌اند که سکوهای حمل‌ونقل اینترنتی و شرکت‌های تجارت الکترونیک در فرآیند نهایی‌سازی آیین‌نامه مشارکت داشته باشند تا از بروز ناهماهنگی در آینده جلوگیری شود.
با وجود این انتقادها، نهادهای مرتبط با حوزه کار و تأمین اجتماعی این طرح را یکی از گام‌های مهم در مسیر گسترش عدالت اجتماعی و اصلاح ساختار بیمه مشاغل جدید می‌دانند. وزارت تعاون اعلام کرده است که با اجرای این طرح حدود دو میلیون نفر از شاغلان مشاغل مجازی که تاکنون هیچ پوشش بیمه‌ای نداشته‌اند، تحت پوشش بیمه قرار خواهند گرفت. این وزارتخانه همچنین تأکید کرده که اجرای مرحله‌ای و تدریجی طرح، مانع از بروز شوک قیمتی در بازار خدمات آنلاین خواهد شد.
در مجموع، طرح بیمه رانندگان تاکسی‌های اینترنتی در آستانه تصویب نهایی کمیسیون اجتماعی مجلس قرار دارد و در صورت اجرا می‌تواند تعادل جدیدی میان حمایت‌های اجتماعی و پایداری اقتصادی در اکوسیستم حمل‌ونقل آنلاین کشور ایجاد کند. با این حال، همچنان نگرانی‌هایی درباره نحوه تأمین منابع مالی، اجرای دقیق فرمول‌های بیمه‌ای و تأثیر احتمالی بر قیمت تمام‌شده خدمات وجود دارد. نتیجه نهایی بررسی این طرح در مجلس می‌تواند مسیر آینده مشاغل دیجیتال و بیمه اجتماعی در ایران را به‌طور جدی تعیین کند.
