تهدید خاموشی که جاده‌ها را به منطقه خطر تبدیل کرده است
تایرهای تاریخ‌گذشته که در بازار ایران به وفور یافت می‌شوند، به‌دلیل نبود نظارت گمرکی و قاچاق گسترده، به یکی از خطرناک‌ترین تهدیدهای ایمنی جاده‌ای تبدیل شده‌اند. کارشناسان هشدار می‌دهند این تایرها، چه خارجی و چه داخلی، با گذشت زمان خاصیت خود را از دست می‌دهند و عملاً به بمب‌های ساعتی در زیر خودروها بدل شده‌اند.
به گزارش خودران، در حالی که هر تایر خودرو باید حداکثر ۶ سال از تاریخ تولیدش گذشته باشد، در بازار ایران تایرهایی با قدمت ۸ تا ۱۰ سال به راحتی یافت می‌شوند. این تایرهای تاریخ‌گذشته، که اغلب از برندهای خارجی معتبر هستند، از طریق درگاه‌های قاچاق و بدون هیچ نظارت کیفی وارد کشور می‌شوند. نبود سیستم شفاف برای واردات و ثبت تاریخ تولید و انقضا در گمرک، راه را برای ورود این کالاهای خطرناک باز کرده است. در بازار داخلی نیز، کاهش شدید قدرت خرید مردم، آن‌ها را به سمت فروشگاه‌های زیرپله‌ای سوق داده که تایرهای تاریخ‌گذشته داخلی را با قیمت پایین‌تر عرضه می‌کنند. این چرخه، ایمنی جاده‌ای را به خطر انداخته است و سالانه هزاران تصادف ناشی از ترکیدگی تایر را رقم می‌زند.
واردات تایر در ایران از دو مسیر رسمی و غیررسمی انجام می‌شود. در مسیر رسمی، گمرک باید تاریخ تولید و انقضا را بررسی کند، اما فقدان سیستم یکپارچه ثبت اطلاعات، این نظارت را بی‌اثر کرده است. تایرهایی که در انبارهای کشورهای همسایه سال‌ها مانده‌اند، با برچسب‌های جعلی تاریخ تولید، وارد بازار می‌شوند. در مسیر قاچاق، که بیش از ۳۰ درصد بازار تایر را تأمین می‌کند، هیچ نظارتی وجود ندارد. این تایرها اغلب در کانتینرهای بدون تهویه و در دمای بالای ۵۰ درجه نگهداری شده‌اند که فرآیند پیری لاستیک را تسریع می‌کند.
تایر از ترکیبات شیمیایی پیچیده‌ای ساخته شده که با گذشت زمان تخریب می‌شوند. کائوچوی طبیعی و مصنوعی، که پایه اصلی تایر هستند، در برابر اکسیژن، ازن و اشعه UV واکنش نشان می‌دهند. پس از ۵ سال، پلیمرهای لاستیک شروع به سفت شدن می‌کنند و خاصیت الاستیک خود را از دست می‌دهند. در ۷ سالگی، ترک‌های میکروسکوپی روی دیواره تایر ظاهر می‌شود و در ۱۰ سالگی، چسبندگی تایر در جاده خشک تا ۴۰ درصد و در جاده خیس تا ۶۰ درصد کاهش می‌یابد. این تغییرات، تایر را به بمب ساعتی تبدیل می‌کند که با یک چاله کوچک می‌ترکد.
در بازار داخلی، وضعیت بهتر نیست. کارخانه‌های تایر سازی ایران به دلیل مشکلات تأمین مواد اولیه، گاهی تولید را متوقف می‌کنند و تایرهای انبار شده، ماه‌ها در شرایط نامناسب نگهداری می‌شوند. کاهش قدرت خرید مردم نیز آن‌ها را به سمت فروشگاه‌های زیرپله‌ای کشانده است. این فروشگاه‌ها، تایرهای تاریخ‌گذشته داخلی را که در انبارهای رسمی و غیر رسمی مانده‌اند، با ۲۰ تا ۳۰ درصد تخفیف عرضه می‌کنند. رانندگان نیز بدون آگاهی از خطر و در پی قیمت ارزان‌تر، این تایرها را انتخاب می‌کنند و ایمنی خود و دیگران را به خطر می‌اندازند.
علائم تایر تاریخ‌گذشته واضح است اما اغلب نادیده گرفته می‌شود. ترک‌های ریز روی دیواره، سفتی غیرعادی لاستیک، کاهش عمق آج حتا با کارکرد کم، و تاریخ تولید قدیمی که روی دیواره تایر حک شده، همه نشانه‌های خطر هستند. تاریخ تولید به صورت ۴ رقم نشان داده می‌شود؛ مثلاً ۲۲۱۹ یعنی هفته ۲۲ سال ۲۰۱۹. تایرهایی که بیش از ۶ سال از تولیدشان گذشته، نباید استفاده شوند.
شایان ذکر است که هزینه‌های پنهان این تایرها بسیار بالاست. ترکیدگی تایر در سرعت ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت، می‌تواند منجر به تصادفات مرگبار شود و تصادفات ناشی از استفاده از تایرهای تاریخ گذشته به مراتب بسیار بالاتر از صرفه‌جویی انجام شده برای خرید این تایرهاست.
راه‌حل در چند اقدام ساده است؛ ایجاد سیستم ثبت دیجیتال تاریخ تولید در گمرک، الزامی کردن برچسب تاریخ انقضا روی تایرها، و آموزش عمومی از طریق رسانه‌ها ضروری است. فروشگاه‌های معتبر باید گواهی اصالت تایر ارائه دهند و مردم تشویق شوند از نمایندگی‌های اصلی خرید کنند. تولیدکنندگان داخلی نیز باید موجودی انبار را مدیریت کنند و تایرهای قدیمی را از چرخه خارج سازند.با این وجود تا زمانی که سیستم شفاف واردات ایجاد نشود و مردم به نمایندگی‌های اصلی بازنگردند، این بمب‌های ساعتی در جاده‌ها خواهند ماند.
