مونتاژ به جای توسعه وابستگی آورد؛ تحلیل دلایل رشد قیمت مونتاژی‌ها
افزایش اخیر قیمت خودروهای مونتاژی بار دیگر انتقادها از این بخش را افزایش داده است. کارشناسان معتقدند که کاهش تولید، ارزبری بالا، نوسانات ارزی و کمبود انرژی باعث شده مسیر مونتاژ در صنعت خودرو از یک راهکار موقت به مانعی ساختاری در برابر توسعه و خودکفایی تبدیل شود.
به گزارش خودران، در روزهای اخیر، افزایش قیمت خودروهای مونتاژی واکنش‌های متعددی را در بین فعالان بازار و کارشناسان صنعت خودرو برانگیخته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در حالی‌که تولید این خودروها با کاهش روبه‌روست، قیمت‌هایشان همچنان رو به افزایش است. وزن بالای ارزبری در کنار مشکلات داخلی از جمله ناترازی انرژی، قطعی برق، کمبود نقدینگی، نوسانات ارزی، تعرفه‌های سنگین واردات قطعات و رکود بازار، مانع رشد این بخش شده و آن را در وضعیت شکننده‌ای قرار داده است.
هرچند برخی شرکت‌های مونتاژکار با بهره‌گیری از تجربه و زیرساخت‌های قبلی، پروژه‌های افزایش داخلی‌سازی را آغاز کرده‌اند، اما همچنان نسبت وابستگی ارزی در این بخش بالاست. گزارش‌های پژوهشی نشان می‌دهد غلبه سیاست مونتاژمحور در صنعت خودرو و نحوه همکاری شکل‌گرفته با شرکای خارجی، یکی از موانع اصلی در مسیر مشارکت‌های پایدار بین‌المللی بوده است. در نتیجه، بخش قابل توجهی از منابع ارزی کشور صرف واردات قطعات منفصله شده بدون آن‌که به توسعه فناوری یا ارتقای توان طراحی داخلی بینجامد.
سیاست مونتاژ در ابتدا قرار بود راهی برای افزایش تیراژ و داخلی‌سازی باشد، اما نبود سیاست‌های توسعه‌ای، این روند را به چرخه‌ای از تولید غیرمولد و وابسته تبدیل کرد. فقط در سال ۱۴۰۲ میزان کل ارزبری صنعت خودرو حدود ۸ میلیارد و ۸۸ میلیون دلار برآورد شده که از این رقم، بیش از ۳.۵ میلیارد دلار به واردات قطعات خودروهای مونتاژی اختصاص داشته است. در حالی‌که بازده فناورانه متناسب با این هزینه‌ها وجود ندارد، ادامه این مسیر به تثبیت وابستگی ساختاری کشور به واردات و ارز در یکی از صنایع کلیدی منجر می‌شود.
اما این پرسش مطرح است که چرا مسیر تعامل مونتاژکاران با شرکای خارجی به‌مرور تغییر جهت داد؟ آیا تحریم‌ها علت اصلی این وضعیت‌اند یا ساختار وابستگی تاکتیکی به شرکت‌های چینی باعث شده تا سیاست‌های صنعتی از مسیر توسعه‌محور خارج شود؟ واقعیت آن است که افزایش ارزبری در شرایط درآمد ارزی محدود، فشار قابل‌توجهی به منابع کشور وارد می‌کند. با این حال، عامل اصلی این روند را باید در انزوای بین‌المللی صنعت خودرو ایران و عدم ارتباط سازنده با شرکت‌های معتبر جهانی جست‌وجو کرد.
کارشناسان تأکید دارند که تا زمانی که نوع همکاری با شرکای خارجی به‌ویژه چینی‌ها تغییر نکند و الگوی مشارکت به مدل انتقال فناوری و بومی‌سازی واقعی نزدیک نشود، وابستگی ادامه خواهد داشت. در همین حال، نوسانات ارزی و مسائل سیاسی نیز به‌طور مستقیم بر قیمت تمام‌شده خودروهای مونتاژی تأثیر گذاشته‌اند و هر تغییر در نرخ ارز بلافاصله در بازار این خودروها منعکس می‌شود.
در مجموع، وضعیت کنونی صنعت مونتاژی خودرو در ایران نمایانگر غلبه تفکر سیاسی بر اقتصادی است؛ صنعتی که در ظاهر می‌تواند اشتغال‌زا و تولیدمحور باشد، اما در عمل به دلیل ضعف در انتقال فناوری، کمبود زیرساخت و تحریم‌های بین‌المللی، به یکی از پرهزینه‌ترین و کم‌بازده‌ترین حوزه‌های صنعتی کشور تبدیل شده است.
