قطعه‌سازان مانع توسعه‌اند یا قربانی اقتصاد دولتی؟
گزارش جدید مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد خودروسازی ایران بیشترین ارزبری را دارد. این مسئله وابستگی به واردات و نقش قطعه‌سازان را دوباره به بحث گذاشته است.
به گزارش خودران، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش جدید خود با عنوان «بررسی میزان ارزبری و ارزآوری زنجیره‌های ارزش صنعتی در ایران» اعلام کرده است که صنعت خودروسازی و صنایع وابسته، بیشترین مصرف ارز را در چند سال اخیر داشته‌اند، اما در مقابل سهم ناچیزی در ارزآوری ایفا کرده‌اند.
وابستگی شدید به واردات
بر اساس این گزارش، تولید خودرو در ایران همچنان نیازمند واردات گسترده قطعات، مواد اولیه و تجهیزات است. دو شاخص اصلی بررسی‌شده عبارتند از:
- ارزبری کوتاه‌مدت: وابستگی به قطعات و مواد اولیه‌ای که هر وقفه در تأمین آن‌ها مستقیماً خط تولید را متوقف می‌کند.
- ارزبری بلندمدت: وابستگی به ماشین‌آلات، فناوری‌ها و تجهیزات صنعتی با عمر طولانی که در خطوط تولید استفاده می‌شوند.
هر دو شاخص نشان می‌دهند که بدون واردات، تولید خودرو در ایران ممکن نیست. آمار سال ۱۴۰۳ حاکی است:
- ۲ میلیارد و ۱۱۳ میلیون دلار ارز صرف مونتاژ خودرو شده
- ۱ میلیارد و ۵۹۱ میلیون دلار به واردات خودروی کامل اختصاص یافته
مقصر کیست؟
برخی کارشناسان معتقدند دلیل اصلی این وابستگی، عمق پایین داخلی‌سازی است. آن‌ها می‌گویند که قطعه‌سازان به دلیل سودآوری بالای تولید قطعات برای مدل‌های قدیمی، انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری و ارتقاء فناوری ندارند.
از طرف دیگر، قطعه‌سازان می‌گویند حمایت واقعی برای توسعه داخلی‌سازی هرگز وجود نداشته و علاوه بر آن، بدهی سنگین خودروسازان و محدودیت‌های ناشی از تحریم، مانع به‌روزرسانی خطوط تولید شده است.
بن‌بست محصولات قدیمی
تولید انبوه محصولات جدید خودرو در ایران به دلیل نبود بازار و تیراژ اقتصادی، توجیه سرمایه‌گذاری برای قطعه‌سازان را ندارد. نتیجه این شرایط، افزایش نیاز به واردات قطعات و تداوم ارزبری بالاست.
راهکار پیشنهادی
برخی تحلیلگران می‌گویند قطعه‌سازان در عین حال هم مانع رشد خودروسازی و هم قربانی اقتصاد دولتی هستند. به باور آن‌ها، خروج دولت از مدیریت خودروسازان و ایجاد فضای رقابتی بدون انحصار، تنها راه برای اصلاح وضعیت است. در چنین بازاری، شرکت‌هایی که با اتکا به رانت و تولید محصولات قدیمی ادامه می‌دهند، به‌طور طبیعی حذف خواهند شد.
